آذربایجان شرقی معرفی شهرک علمی آموزشی ربع رشیدی شهرک علمی آموزشی ربع رشیدی قدیمیترین شهرک دانشگاهی ایران و قطب علوم و فنون اسلامی و انسانی در قرون وسطی (دوره ایلخانیان قرن هشتم هجری قمری) است. این شهرک دارای مساحت بالغ بر 13 هکتار بوده و به استناد وقفنامه شامل 24 کاروانسرا، 1500 دکان، حمامها، انبارها، آسیابها، کارگاههای صباغی، ضرابخانهها و 3000 خانه، مدارس، خانقاه، دارالشفا و دارالحجاج بوده است. این شهرک دانشگاهی در عصر خویش بزرگترین مجموعه علمی، آموزشی و فرهنگی بوده است که به همت بانی آن در شرق تبریز پا به عرصة وجود نهاد و با جذب دانشمندان، علما، اطبای ممتاز، هنرمندان ماهر، عارفان و اربابان حرف از اقصی نقاط کشور پهناور ایران و جهان، به یک شهر دانشگاهی عظیم و بی نظیر در نوع خود مبدل گشت و فرهنگ و تمدن بشری در قرن چهاردهم میلادی بدون شک مرهون و مدیون این مرکز دانشگاهی بوده است. مجموعه ربع رشیدی، الگویی بینظیر از نظام مدیریتی در همه ابعاد علوم اسلامی و انسانی، به استناد آثار مورخان و وقفنامهای که از بانی دانشمند آن، خواجه رشیدالدین فضلاله همدانی به یادگار مانده، میباشد. معرفی و توانمندیهای استان موقعیت ملی و منطقهای و خطوط مواصلاتی توانمندیهای عمومی توانمندیهای علمی و فنّاوری توانمندیهای صنعتی، معدن و کشاورزی موقعیت ملی و منطقهای وسعت استان: 45490/89 کیلومتر مربع سهم از وسعت کشور: 8/2 درصد (رتبه 11) جمعیت استان: 3724620 نفر سهم جمعیت از کشور 96/4 درصد (رتبه ۵) زیرساختهای ارتباطی وجود شبکه بزرگراههای بین استانی با کلیه استانهای همجوار همجواری باکشورهای مختلف و ارتباط زمینی (بزرگراهها وریلی) با کشورهای همجوار و کشورهای اروپایی استقرار در مسیر بینالمللی جاده ابریشم و کریدور شمال- جنوب فرودگاه بینالمللی تبریز و فرودگاه مراغه امکان جذب و راهاندازی کریدورهای بینالمللی به خاطر همجواری با کشورهای مختلف امکان جذب شرکتهای دانش بنیان خارجی به لحاظ وجود منطقه آزاد ارس، منطقه ویژه اقتصادی سهلان و شهرک سرمایهگذاری خارجی تبریز امکان صادرات محصولات دانشبنیان توانمندیهای علمی و فنّاوری استان دانشگاهها و مراکز آموزش عالی استان پارک علم و فنّاوری استان : 1 پارک مراکز رشد واحدهای فنّاوری فعال : 10 مرکز شرکتهای دانش محور استان : 258 شرکت طرحهای فنّاورانه شرکتکننده در نمایشگاه فنّاوریهای پیشرفته تبریز (خرداد93): 590 طرح کل دانشجویان استان در سال تحصیلی 91-1390: 207917 نفر مقطع کاردانی : 36594 نفر 6/17 % مقطع دکترای حرفه ای : 4159 نفر- 2 % مقطع کارشناسی : 144295 نفر- 4/69 % مقطع دکترای تخصصی : 2287 نفر – 1/1 % مقطع کارشناسی ارشد : 20377 نفر- 8/9 % توانمندیهای صنعتی، معدنی، کشاورزی و بازرگانی استان وجود بیش از 10000 واحد صنعتی در استان وجود 128465 واحد صنفی در استان وجود 33 خوشه صنعتی شناسایی شده (وجود 6 خوشه صنعتی فعال) وجود صنایع بزرگ متعدد در استان : کارخانههای ماشینسازی، تراکتورسازی، چرمسازی، صنایعغذایی، ایدم، موتوژن، بنیان موتور، دارو سازی و... وجود صنایع بزرگ و پیشرو داروسازی (6 مورد) وجود 37 شهرک صنعتی در سطح استان (15 شهرک صنعتی در حال اجرا) استقرار 10 شهرک صنعتی در حومه تبریز شهرک فنّاوری قطعات خودرو شهرک سرمایهگذاری خارجی پیشتازی استان در زمینه تولیدات کشاورزی، باغی و دامی: کل اراضی زراعی استان: 1101 هزار هکتار اراضی زیر کشت زراعی: 733 هزار هکتار مساحت باغات استان: 1/115 هزار هکتار حائز رتبه 3 کشور اراضی آیش 368هزار هکتار جایگاه استان در زمینه تولیدات کشاورزی در سطح ملی (جدول 1) جدول 1: جایگاه استان آذربایجان شرقی در زمینه تولیدات کشاورزی در سطح ملی محصول رتبه کشوری محصول رتبه کشوری زردآلو رتبه اول گوشت قرمز رتبه سوم سیب و بادام رتبه دوم عسل رتبه دوم انگور رتبه چهارم شیر رتبه چهارم گردو رتبه پنجم تخممرغ رتبه دوم پیاز، عدس و یونجه رتبه اول سیبزمینی رتبه چهارم مصوبههای قانونی و حقوقی مربوط به تأسیس منطقه ویژه علم و فناوری مصوبه مورخه 12/04/1384 هیئت وزیران: تأسیس و توسعه کریدورهای علم و فناوری مصوبه مورخ 09/10/1387 هیئت وزیران: تأسیس منطقه ویژه علم و فنّاوری استان در سفر دوم هیئت دولت به تبریز مجتمع ربع رشیدی مصوبه مورخه 8/5/1381 شورای عالی انقلاب فرهنگی طرح آمایش سرزمین: ایجاد منطقه ویژه علم و فنّاوری در استان در سال 1385 با عنوان «کریدور علم و فنّاوری». مصوبه مورخه 08/04/1384 شورای برنامهریزی و توسعه استان: ایجاد شهرک فنّاوریهای پیشرفه (تبریز4) مصوبه مورخه سال 1387 هیئت وزیران: تأسیس شهرک سرمایهگذاری خارجی مصوبه مورخه 1378 هیئت وزیران: شهرک فنّاوری قطعات خودرو تبریز مصوبه مورخه 1381 مجلس شورای اسلامی: منطقه آزاد تجاری و صنعتی ارس مصوبه مورخه سال 1387 هیئت وزیران: منطقه ویژه اقتصادی سهلان (در تبریز) مصوبه مورخه 05/06/1381 شورای گسترش آموزش عالی: پارک علم و فنّاوری استان مصوبه مورخه سال 1389 مجلس شورای اسلامی: منطقه ویژه اقتصادی مراغه مصوبه مورخه سال 1389 مجلس شورای اسلامی: منطقه ویژه اقتصادی سراب مصوبه مورخه سال 1389 مجلس شورای اسلامی: منطقه ویژه اقتصادی بستان آباد موافقتنامه شماره 2791-11 مورخ 11/2/1393 شرکت شهرکهای صنعتی استان: اختصاص 70 هکتار از زمینهای مربوطه به شهرک صنعتی تبریز 4 به عنوان «منطقه ویژه علم و فنّاوری استان» موافقتنامه شماره 13587 مورخ 6/6/1393 شرکت شهرکهای صنعتی استان: اختصاص 400 هکتار از زمینهای مربوطه به شهرک صنعتی تبریز 4 به عنوان «منطقه ویژه علم و فنّاوری استان» موافقتنامه شماره 11343 مورخ 24/02/1387 سازمان مسکن و شهرسازی استان: اختصاص 20 هکتار زمین جهت توسعه مرکز رشد واحدهای فنّاوری فرآوردههای دارویی موافقتنامه شماره 5927 مورخ 6/3/1393 دانشگاه تبریز: اختصاص 50 هکتار زمین جهت توسعه مرکز رشد واحدهای فنّاوری دانشگاه تبریز در حوزه زیست فنّاوری در منطقه خلعتپوشان در پردیس کشاورزی و دامپزشکی (پردیس پارک تبریز) موافقتنامه شماره 9420 مورخ 1/7/1393 دانشگاه صنعتی سهند : اختصاص 50 هکتار زمین دانشگاه صنعتی سهند در حوزه فنّاوریهای پیشرفته در شهر جدید سهند (پردیس پارک تبریز) موافقتنامه دانشگاه هنر اسلامی تبریز: ایجاد مرکز تحقیق و تولید هنرهای دیجیتال موافقتنامه شماره 4092 مورخ 2/7/1393 دانشگاه شهید مدنی آذربایجان: ایجاد مرکز فنّاوری اطلاعات (پردیس پارک تبریز) معرفی منطقه ویژه ۴-۱- آمارهای کلان منطقه ویژه جمعیت : 1,750,000 نفر نرخ باسوادی: 87% دانشگاه ها: 49 دانشجویان: 96041 نفر کاردانی 16900، کارشناسی 58200 ، کارشناسی ارشد 9970، دکتری حرفهای 3624، دکتری تخصصی 1472 هیئت علمی: 1763 نفر مربی 446، استادیار 836، دانشیار 330، استاد 151 نفر شهرکهای صنعتی 10 واحدهای صنعتی 5872 خوشههای صنعتی 6 معادن فعال 33 شاغلین صنعتی 82807 4-2- محدوده جغرافیایی منطقه منطقه ویژه علم و فنّاوری ربع رشیدی در محدوده شهر تبریز واقع است که از طرف شمال به مرز شمالی شهر (کوه عون بن علی) از سمت جنوب غربی به حد شمالی شهر آذرشهر و از غرب به شهرک سرمایهگذاری خارجی و از شرق به شهرک صنعتی عالی نسب (سعیدآباد) ختم میشود (شکل 1) شکل 1: محدوده منطقه ویژه علم و فنّاوری ربع رشیدی 4-3- محورهای اولویتدار منطقه مطابق مطالعات صورت گرفته درخصوص فعالیت مناطق ویژه در دنیا و قوانین و اسناد توسعهای کشور و توانمندهای استان، محور های زیر در مرحله اول توسعه منطقه در اولویت خواهند بود: صنایع غذایی و دارویی صنایع ماشینسازی، قطعهسازی و خودرویی صنایع چرم و نساجی فنّاوریهای نوین (نانوتکنولوژی، لیزر، فتونیک، مواد پیشرفته، بیوتکنولوژی، فنّاوری اطلاعات، مکاترونیک و محیط زیست و صنایع هوا فضا) صنایع معدنی فلزی (نفلین سینیت، مس و طلا) و غیر فلزی (پوکه صنعتی، پرلیت، کائولن) صنایع لوازم خانگی و الکترونیک کانونهای اصلی منطقه ویژه علم و فنّاوری ربع رشیدی کانون مرکزی: شهرک فنّاوریهای پیشرفته خلعتپوشان دانشگاه تبریز کانون فنّاوری دانشگاه صنعتی سهند شهرک فنّاوری قطعات خودرو پارک علم و فنّاوری استان آذربایجان شرقی همکاریهای فنّاوری ملی – بینالمللی سهلان مجتمع علمی - تاریخی و فرهنگی ربع رشیدی شکل 2: کانونهای اصلی منطقه ویژه علم و فنّاوری ربع رشیدی 5-1- کانون مرکزی: شهرک فنّاوریهای پیشرفته (تبریز 4) اختصاص 400 هکتار از زمینهای شهرک (در فاز اول 70 هکتار) دلایل انتخاب: نزدیکی به صنایع بزرگ و واقع شدن در مجاورت مراکز مهم علمی و صنعتی و دسترسی به جادههای اصلی و زیرساختهای لازم - قرار گرفتن در جوار شهر تبریز و منطقه خوش آب و هوا محور اصلی فعالیت کانون: فنّاوریهای پیشرفته (نیمه هادی – مکاترونیک - الکترونیک - هوا فضا) سایر فعالیتها: مدیریت مرکزی منطقه، محل احداث ساختمان سازمان عامل و ادارات مرکزی صنایع لوازم خانگی اقدامات (پروژهها): آماده سازی زیرساختها احداث و تجهیز ساختمان سازمان عامل استقرار احداث آزمایشگاههای تحقیقاتی، دفاتر مرکزی شرکتهای بزرگ صنعتی و دفاتر مشاورهای احداث مراکز نمایشگاهی و آزمایشگاهی، محل استقرار شرکتهای فنّاوریهای پیشرفته جذب نیروی انسانی 5-2- کانون خلعت پوشان دانشگاه تبریز اختصاص 50 هکتار زمین جهت ایجاد پردیس پارک و توسعه مرکز رشد واحدهای فنّاوری دانشگاه تبریز در حوزه زیست فنّاوری و صنایع غذایی و دارویی در منطقه خلعت پوشان دلایل انتخاب کانون: نزدیکی به صنایع بزرگ داروسازی قاضی و زهراوی ـ توانمندی های علمی و فنّاوری دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز ـ نزدیکی به شهرک صنعتی سعید آباد ـ وجود زمینهای مناسب برای استقرار و توسعه شرکتهای دانشبنیان - قرار گرفتن در جوار شهر تبریز و منطقه خوش آب و هوا محور اصلی فعالیت کانون: صنایع غذایی سایر فعالیتها: فنّاوریهای پیشرفته دارویی و مهندسی پزشکی بیو تکنولوژی اقدامات (پروژهها): آماده سازی زیرساختها احداث آزمایشگاه مرجع و تایید استاندارد احداث ساختمان مراکز رشد (دفاتر و کارگاهها) احداث و تجهیز ساختمان اداری کانون 5-3- کانون فنّاوری دانشگاه صنعتی سهند (واقع در دالان مرکزی) اختصاص 50 هکتار زمین دانشگاه صنعتی سهند در جوار دانشگاه دلایل انتخاب کانون: نزدیکی به دانشگاه صنعتی سهند - نزدیکی به شهرکهای صنعتی (منطقه صنعتی غرب تبریز شهید سلیمی- بعثت- شهید رجایی) و صنایع بزرگ پالایشگاهی و مجتمع پتروشیمی تبریز محور اصلی فعالیت کانون: ماشینسازی، متالوژی و مواد پیشرفته (نانومواد و مواد پلیمری) سایر فعالیتها: صنایع معدنی، استخراجی و روشهای فراوریهای مدرن ادوات و قطعات الکترونیکی و مخابراتی سازههای فضا کار و مقاوم سازی در برابر زلزله، مصالح ساختمانی مدرن صنایع نفت و گاز (ازدیاد برداشت، پالایش و صنایع پایین دستی) فنّاوریهای زیست محیطی اقدامات (پروژهها): آمادهسازی زیرساختها احداث آزمایشگاههای تحقیقاتی احداث و تجهیز ساختمان اداری کانون احداث ساختمان مراکز رشد (دفاتر و کارگاهها) 5-4- کانون شهرک فنّاوری قطعات خودرو در قسمت غرب تبریز در مرکز صنایع بزرگ واقع شده است این شهرک یکی از دو شهرک فنّاوری در سطح کشور میباشد که در حال حاضر فعال میباشد. دلایل انتخاب کانون: وجود کارخانههای متعدد قطعهسازی و خودرویی لزوم ارتقاء سطح فنّاوری و توسعه دفاتر تحقیق و توسعه متمرکز نزدیکی به مراکز بزرگ صنعتی و شهرکهای صنعتی و واحدهای بزرگ صنعتی مثل ماشین سازی، تراکتورسازی، ایدم، بلبرینگسازی، موتوژن، پمپ سازی و ... محور اصلی فعالیت کانون: فنّاوریهای پیشرفته قطعهسازی و خودرویی سایر فعالیتها: فنّاوریهای مدرن ماشینکاری راهاندازی و توسعه خطوط تولید انبوه قطعات خودروی فنّاوریهای مدرن تولید قطعات مورد نیاز صنایع هوا و فضا اقدامات (پروژهها): 1. احداث آزمایشگاه مرجع و تأیید استاندارد 2. تأسیس و تجهیز کارگاه نمونهسازی سریع 3. احداث آزمایشگاه تحقیقاتی 5-5- کانون پارک علم و فنّاوری استان - مجموعه عصر انقلاب (واقع در دالان مرکزی) مجموعه عصر انقلاب که فاز اول آن احداث و شروع بکار نموده است و فاز دوم آن نیز در دست احداث میباشد. دلایل انتخاب کانون: نزدیکی به شهرکهای صنعتی (مجتمع صنعتی غرب - شهرک صنعتی شهید رجائی - شهرک صنعتی آخولا) - در کنار اتوبان تبریز و شهر جدید سهند - نزدیکی به زیرساختهای ارتباطی - نزدیکی به پارک علم و فنّاوری و مرکز رشد پارک - وجود خدمات زیربنایی محور اصلی فعالیت کانون: صنایع شیمیایی پلیمری، کامپوزیت سایر فعالیتها: صنایع هوا و فضا تجهیزات مهندسی پزشکی اقدامات (پروژهها): 1. تکمیل زیرساختها 2. احداث آزمایشگاه مرجع و تأیید استاندارد 3. احداث ساختمان مراکز رشد (دفاتر و کارگاهها) 4. احداث آزمایشگاه تحقیقاتی صنایع شیمیایی 5-6- کانون همکاریهای فنّاوری ملی - بینالمللی سهلان اختصاص 400 هکتاراز زمینهای مربوط به منطقه ویژه اقتصادی سهلان به عنوان منطقه ویژه علم و فنّاوری استان دلایل انتخاب کانون: نزدیک به شهرک صنعتی سرمایهگذاری خارجی- نزدیک به گمرک تبریز- نزدیکی به فرودگاه - در جوار جاده تبریز بازرگان محور اصلی فعالیت کانون: فنّاوریهای نوین (اطلاعات و ارتباطات) سایر فعالیتها: استقرار واحدهای (داخلی و خارجی) ارائهدهنده خدمات فنی مهندسی و اقتصادی صنایع چرم و کفش- مبلمان و دکوراسیون اقدامات (پروژهها): 1. تکمیل زیرساختها 2. احداث و تجهیز ساختمان اداری کانون 3. احداث آزمایشگاه مرجع و تأیید استاندارد 4. احداث ساختمان مراکز رشد (دفاتر و کارگاهها) 5. ایجاد مرکز تحقیقات و طراحی مبل و دکوراسیون 6. ایجاد مراکز تحقیقات کفش، چرم 5-7- کانون مجتمع علمی، تاریخی و فرهنگی ربع رشیدی اختصاص 125 هکتار در مرحله اول و امکان افزایش تا 250 هکتار در شمال تبریز دلایل انتخاب کانون: مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی - سابقه فرهنگی و تاریخی ربع رشیدی - دارای طرح مدون و مصوب هیئت امنای مجتمع علمی، فرهنگی و تاریخی ربع رشیدی- قرار گرفتن در داخل شهر محور اصلی فعالیت کانون: صنایع دارویی و پزشکی سایر فعالیتها: فنّاوریهای مدرن پزشکی و بهداشتی فنّاوری هنرهای دیجیتال فنّاوریهای نانو، مکاترونیک و بیو اقدامات (پروژهها): 1. آماده سازی زیرساختها 2. احداث و تجهیز ساختمان اداری کانون 3. احداث آزمایشگاه مرجع و تأیید استاندارد 4. احداث آزمایشگاهها و مراکز تحقیقاتی 5. احداث ساختمان (دفاتر و کارگاهها) مرکز رشد 6. احداث مراکز مسکونی پهنههای منطقه ویژه علم و فنّاوری ربع رشیدی منطقه ویژه علم و فنّاوری ربع رشیدی دارای 20 پهنه (لکه) میباشد که در شکل 3 نشان داده شده است. شکل 3: پهنههای منطقه ویژه علم و فنّاوری ربع رشیدی (کانونهای فرعی) برنامه جامع منطقه ویژه برنامه جامع منطقه ویژه علم و فنّاوری ربع رشیدی در قالب عناوین زیر تدوین شده است: - چشمانداز منطقه اهداف کلی راهبردها اهداف کمی سیاستهای اجرائی 7-۱- چشمانداز منطقه ویژه علم و فنّاوری ربع رشیدی پیشتاز علم و فنّاوری در کشور و موتور رشد اقتصاد دانشبنیان منطقه 7-2- اهداف کلی بسترسازی برای فعالیتهای اقتصادی دانش بنیان هماهنگ و همافزا نمودن فعالیتهای مراکز علمی، آموزشی و پژوهشی ایجاد ارتباط نظاممند و مستمر بین مراکز علمی آموزشی و پژوهشی با بخشهای مختلف اقتصادی استان احیاء میراث تاریخی علمی و فرهنگی استان استفاده از مزایا و حمایتهای قانونی مناطق ویژه علم و فنّاوری 7-3- راهبردها تشویق و حمایت از نخبگان و متخصصین اعضاء و هیئت علمی دانشجویان برای فعالیت در جهت انجام پژوهشهای کاربردی تقاضا محور تلاش در جهت تکمیل چرخه علم تا ثروت و رسوخ فنّاوری در کسب و کار تشویق بنگاههای بزرگ استان به توسعه فنّاوری در زنجیره تامین توسعه کارآفرینی در دانشگاهها تسهیل فضای کسب و کار استان و حمایت از فعالیتهای اقتصادی دانشبنیان توسعه بسترها و زیرساختهای لازم برای شکلگیری فعالیتهای اقتصادی دانشبنیان (از جمله مراکز رشد، خوشههای فنّاوری و شهرکهای تخصصی) بسترسازی برای استفاده از تسهیلات سازمانهای حمایتی ملی در جهت توسعه فعالیتهای اقتصادی دانش بنیان تشویق بخش خصوصی استان برای ورود به فعالیتهای اقتصادی دانش بنیان بسترسازی و حمایت از توسعه بازار داخلی و خارجی 7-4- اهداف کمی تا افق 1404 افزایش صادرات فنّاوری و محصولات فنّاورانه و دانش بنیان افزایش سهم اشتغال فارغالتحصیلان تحصیلات تکمیلی اشتغالزایی برای 15000 دانشآموخته تا 1404 افزایش سهم اقتصاد دانش بنیان و در کل تولید ناخالص داخلی استان استقرار 5000 شرکت دانش بنیان تا سال 1404 شرکت نو پا 3000 واحد شرکت با سابقه 1500 واحد شرکت بزرگ و مادر 500 واحد ایجاد 6 پردیس تخصصی پارک علم و فنّاوری ایجاد 20 مرکز رشد در تبریز و 17 مرکز رشد در شهرستان توسعه 10 مرکز رشد موجود ایجاد و توسعه 10 مورد پهنههای (مراکز) فنّاوری در شهرکهای صنعتی ایجاد 1 مورد شهرک مسکونی علم و فنّاوری (دالان مرکزی منطقه و مجتمع ربع رشیدی ) 7-5- سیاستهای اجرایی و راهکارها ارتقاء خوشههای صنعتی موجود به خوشههای فنّاوری ایجاد و توسعه شهرکهای تخصصی و فنّاوری توسعه پارک علم و فنّاوری تبریز و ایجاد پردیسهای آن ایجاد پارک علم و فنّاوری یا مرکز رشد در جوار دانشگاههای بزرگ استان احیاء مجتمع علمی فرهنگی ربع رشیدی و تحقق مصوبات مربوطه به آن ایجاد پارک علم و فنّاوری مشترک با کشورهای همجوار (ترکیه، آذربایجان و ارمنستان) حمایت و بسترسازی ایجاد و استقرار شرکتهای دانش بنیان ایجاد نمایشگاه دائمی فنّاوری یا فنبازار فیزیکی برگزاری سالانه جشنواره و نمایشگاه فنّاوری پیشرفته حمایت و تشویق دستگاههای اجرائی و مراکز آموزش عالی مرتبط با منطقه ویژه در جهت آمادهسازی زیرساختهای مربوط به آن حمایت از توسعه فنّاوریهای نوین ایجاد و توسعه صندوقهای مالی حمایتی از فعالیتهای اقتصادی دانشبنیان نمودار سازمانی منطقه ویژه علم و فنّاوری ربع رشیدی نمودار سازمانی منطقه ویژه علم و فنّاوری ربع رشیدی در مرحله گذار در شکل 4 و نمودار سازمانی سازمان عامل استقرار و ت-وسعه منطقه ویژه علم و فنّاوری ربع رشیدی در شکل 5 ارائه شده است. شکل 4: نمودار سازمانی منطقه ویژه علم و فنّاوری ربع رشیدی شکل 5: نمودار سازمانی سازمان عامل استقرار و توسعه منطقه ویژه علم وفنّاوری ربع رشیدی